بخشنامه :30/5/2556/29502 تاریخ بخشنامه:1372/06/20فهرست رشته های صنایع دستی

*فهرست رشته های صنایع دستی

آخرین بروزرسانی: 1403/11/25

83 زمان تقریبی مطالعه 9 دقیقه

دسترسی سریع

شماره: ۳۰/۵/۲۵۵۶/۲۹۵۰۲

تاریخ: ۱۳۷۲/۰۶/۲۰

پيوست:

موضوع: *فهرست رشته های صنایع دستی

بپيوست تصاوير فهرست الفبائي رشته هاي مختلف صنايع دستي کشور همراه با تعاريف و ويژگيها و طبقه بندي صنايع مذکور ، واصله ازسازمان صنايع دستي ايران به لحاظ ارتباط با ماده 142قانون مالياتهاي مستقيم مصوب اسفند ماه 1366 مجلس شوراي اسلامي و اصلاحيه بعدي آن ، مصوب 7/2/1371 جهت اطلاع و اقدام لازم ارسال ميگردد.

احمد حسيني

معاون درآمدهاي مالياتي

فهرست الفبائي رشته هاي مختلف صنايع دستي کشور الف ) ابريشم بافي – آينه دوزي -اجاق قراقي -اهرامي باقي ب ) بامبوبافي- برک بافي- بافت پارچه هاي باالياف- پنبه اي ،پشمي وغيره- برزنت بافي پ )پاپيه ماشه- پتوبافي – پولک دوزي- پلاس بافي (لته بافي )- پته دوزي – پوستين دوزي – پادري وکفپوش اتومبيل – پرده بافي – پيکرتراشي ت )تراش روي شيشه – ترمه بافي – تذهيب – تکميلي – تخت کشي گيوه ج و چ ) جواهرسازي – جاجيم بافي – چادرشب بافي -چيغ بافي- چاروق دوزي – چاقوسازي – چادربافي – چوقابافي- چاپ باتيک – چاپ سيلک – چهل تکه دوزي (خاتمي دوزي )- چغيه بافي – چشمه دوزي – جنته بافي – چاپ شابلون ح ) حصيربافي – حوله بافي خ ) ‌خاتم سازي – خراطي – خوس دوزي- خامه دوزي – خورجين بافي د ) دستبافي – دارائي بافي – دلوچه سازي – ده يک دوزي ر ) ريزه کاري چوب – روکاري – رندبافي ز ) زري بافي – زينت آلات محلي – زيلوبافي س ) سراميک سازي -سفال سازي – سوزندوزي- سبدبافي – سراجي – سنگ تراشي – سکه دوزي – سکمه دوزي – ساچيم بافي – سياه چادربافي- ساخت وقلمزني مصنوعات فلزي – سجاده بافي – سوخت روي چوب – سوخت روي چرم – سراندازبافي ش ) شيشه گري- شمدبافي -شال بافي- شعربافي – شک بافي – شيريکي پيچ بافي ص ) صنايع دستي دريائي ط ) طلاکوبي روي فولاد ظ ) ظريف دوزي ع ) عروسک سازي – عريض بافي – عبابافي – علامت سازي ق ) قلاب دوزي – قلاب بافي – قرقره بافي – قلمکارسازي – قالي بافي – قيطان دوزي ف ) فلزکاري – فيروزه تراشي – فيروزه کوبي ک ) کلاه مالي – کاشي سازي – کانوا بافي گ ) گيوه دوزي – گلدوزي – گلابتوندوزي – گبه بافي – گليم بافي – گرگوربافي – گره چيني ل ) لباسهاي محلي م ) محصولات بافتني – منبت کاري چوب – مليله سازي – مليله دوزي – منگوله بافي – مينياتورسازي – ميناکاري – مشبک کاري (روي چوب ) – مشبک کاري (روي فلز)- معرق چوب – معرق کاشي – مرواربافي – موجوق بافي – منجوق بافي – ميل بافي – مقنعه بافي – محرق – محصولات تلفيقي ** ن ) نقاشي روي شيشه – نقاشي روي کدو- نازک کاري چوب – نقره سازي – نقاشي وخطاطي روي چوب – نقاشي روي چرم – نقاشي روي صدف – نمد مالي – نقده دوزي ي ) يراق دوزي ———————– الف ) تعاريف صنايع دستي دردايره المعارف بريتانيکا و ضمن تعريف معاني واژه اي صنايع دستي آمده است که صنايع دستي به آن گروه ازصنايع گفته ميشود که مهارت ،ذوق وبينش انسان درتوليد آن نقش اساسي دارد وازديدگاه استادعلي اکبردهخدا صنايع دستي عبارت است از:آنچه بادست ساخته ميشود ازپارچه وقالي ساخته هاي فلزي وغيره مقابل صنايع ماشيني ” واستاد دکتر محمد معين را عقيده براين است که “صنايع دستي ” شامل صنعتهايي که دست در آن دخيل است مانند پارچه بافي و قاليبافي ميشود به موجب تعريف ديگري ” صنايع دستي به آن رشته ازصنايع اطلاق ميشود که تمام ياقسمتي از مراحل ساخت فرآورده هاي آن بادست انجام گرفته و در چهار چوب فرهنگ و بينشهاي فلسفي و ذوق و هنر انسانهاي هرمنطقه باتوجه به ميراث هاي قومي آنان ساخته ميشود.آخرين تعريفي که ازصنايع دست وتوسط گروهي ازکارشناسان سازمان صنايع دستي ايران ارائه شده چنين است صنايع دستي مجموعه اي از “هنر صنعت ها” اطلاق ميشود که عمدتاً با استفاده از مواد اوليه ي بومي وانجام قمستي ازمراحل اساسي توليد به کمک دست و ابزار دستي موجب تهيه وساخت محصولاتي ميشود که درهر واحد آن ذوق هنري و خلاقيت فکري صنعتگر سازنده بنحوي تجلي يافته و همين عامل وجه تمايز اصلي اينگونه محصولات ازمصنوعات مشابه ماشيني وکارخانه اي ميباشد. با اين همه ازآنجا که تاثيرفوق العاده اي سنتها ورسوم منطقه يي درصنايع دستي بخوبي قابل رويت است ،تعريف مشخص ومعيني به عنوان يک تعريف استاندارد ازآنچه صنايع دستي ناميده ميشود نمي توان به دست داد ولي با توجه به تعاريف فوق الذکر ساير تعاريفي که تاکنون دراين زمينه عنوان شده ميتوان ويژگيهاي زير را براي محصولات دست ساخته قايل شد ب ) ويژگيهاي صنايع دستي : ۱ – انجام قسمتي ازمراحل اساسي توليدتوسط دست وابزار و وسائل دستي براي توليد هريک از فرآورده هاي دستي مراحل متعددي طي ميشود ولي انجام کليه اين مراحل بوسيله دست و ابزار و وسائل دستي الزامي نبوده وچنانچه تنها قسمتي ازمراحل اساسي توليد باين طريق انجام شود محصول توليد شده باتوجه به مواردي که در تعريف ذکر گرديده ،صنايع دستي محسوب ميگردد. ۲ – حضور موثر و خلاق انسان در توليد و شکل بخشيدن به محصولات ساخته شده وامکان ايجاد تنوع وپياده کردن طرحهاي مختلف در مرحله ي ساخت اينگونه فرآورده ها. ۳ – تامين قسمت عمده مواد اوليه مصرفي از منابع داخلي ۴ – داشتن بارفرهنگي ( استفاده از طرحهاي اصيل ، بومي ، سنتي ) ۵ – عدم همانندي و تشابه فرآورده هاي توليدي با يکديگر ۶ – عدم نياز به سرمايه گذاري زياد در مقايسه با صنايع ديگر ۷ – دارا بودن ارزش فزوده زياد درمقايسه با صنايع ديگر ۸ – قابليت ايجاد وتوسعه در مناطق مختلف (شهر،روستاوحتي درجوامع عشايري ) ۹ – قابليت استفاده تجربيات و رموز و فنون توليدي بصورت سينه به سينه وهم چنين طبق روش استاد و شاگردي ج ) طبق بندي صنايع دستي صنايع دستي کشورمان را ميتوان ازجهات مختلف طبقه بندي نمود ولي ازآنجا که روش و تکنيک توليد فرآورده هاي دستي يکي از مهمترين وجوه تمايز اين صنعت ميباشد لذا دراين جاطبقه بندي عمدتاً برمبناي روش و تکنيک ساخت اينگونه محصولات بعمل آمده است : ۱ – بافته هاي داري : محصولاتي که به کمک دارهاي افقي يا عمودي مستقر درزمين درزمان بافت توليد ميشود بافته هاي داري محسوب ميگردند مثل : قالي گليم چنته رويه پشتي و بعضي از انواع زيلو ۲ – دستبافي (نساجي سنتي ) فرآورده هايي که باکمک دستگاههاي بافندگي دووردي چهاروردي ، شش وردي ، هشت وردي ، وژاکات دستي توليد ميگردد ، دستبافي محسوب ميشود. نظيرجاجيم ،ترمه دوزي ، زري ، شال و انواع پارچه هاي پنبه اي ،پشمي وکرکي . ازجمله خصوصيات اين رشته از صنايع دستي اين است که اولا ً کليه مراحل سه گانه بافندگي ( ايجاد دهنه کار،يودگذاري ودفتين زدن )با حرکات دست و پا انجام ميشودثانياً امکان استفاده ازپودهاي رنگي به ميزان نامحدود و همچنين تنوع طرح بافت بادراختيارداشتن وکنترل حرکات وردها ميسر ميگردد که اين امرنشانگر حضور موثر وخلاق انسان درتوليد است . ۳ – بافتني : انواع مصنوعاتي که باکمک ميل وقلاب ونظايرآن وباالياف طيبيعي توليد ميشود جزء بافتني هابه حساب مي آيدنظيردستکش ،جوراب ،کلاه ،شال گردن ، روسري و… ۴ – روکاري ورودوزي :کليه مصنوعاتي که ازطريق دوختن نقوش سنتي برروي پارچ هاي بدون نقش و يا کشيدن قسمتي از نخهاي تارو پود پارچه بوجود مي آيد درگروه رودوزي و ياروکاري جاي دارد،نظيرسوزندوزي قلابدوزي مليله دوزي خامه دوزي خوس دوزي گلابتون دوزي پته دوزي ۵- چاپهاي سنتي :کليه پارچه هايي که بوسيله قلم مو،مهر و ظايرآن رنگ آميزي شده ونقش مي پذيرد جزء چاپهاي سنتي بحساب مي آيد مانند چاپ قلمکار وچاپ کلاقه اي ( باتيک ) وچاپ دنداني . ۶ – نمد مالي :انواع مصنوعاتي که براثردرگيري ومتراکم نمودن پشم وکرک در شرايط فني مناسب ازطريق ورزدادن تهيه مي شوند،جزء گروه نمدمالي ميباشند نظيرکلاه نمدي ،پالتونمدي (کپنک ) نمد زيرانداز ونمدپادري . ۷ – سفالگري وسراميک سازي : به محصولاتي که با استفاده ازگل رس وهمچنين گل حاصله از سنگهاي کوارتز و کائولن به کمک دست وچرخ سفالگري ساخته سپس پخته ميشود سفال وسراميک اطلاق ميگردد براي تکميل اشياءساخته شده درنقاط مختلف کشور برحسب سنت ورسوم اقدام به نقاشي کنده کاري ويا ايجاد نقوش برجسته روي آنها شده و از لعال مناسب براي پوشش سطح اشياء استفاده ميگردد محصولات توليد شده اين گروه شامل انواع پارچ و ليوان ، ظروف غذاخوري ،گلدان و… ميباشد. ۸ – شيشه گري : محصولاتي راکه ازطريق شکل دادن موادمعدني ذوب شده در کوره نظيرسيليس ،خرده شيشه و يا ترکيبي ازاين دو وبا استفاده از روش دميدن توسط لوله مخصوص و کاربرد ابزار دستي شامل انبر، قيچي وغيره حاصل ميشود شيشه دست ساز مي نامند که شامل مراحل تميلي و تزئيني ديگري نظير نقاشي و تراش هم ميگردد ۹- توليد فرآورده هاي پوست وچرم : محصولاتي که با استفاده ازپوست وچرم دباغي شده به شيوه سنتي توليد ميگردد نظير پوستين ، کلاه . پوستي ، چاروق ، محصولات تکميلي چرمي (نظيرتلفيق چرم بامحصولات دستباف ) جزء اين گروه هستند. ۱۰- ساخت محصولات فلزي وآلياژ:فرآورده هايي که به شيوه سنتي وبا استفاده از ابزار دستي و انواع فلزات (مس ،نقره ،طلا وآهن ) وانواع آلياژهاي (برنج وورشو) توليد ميگردد نظيرانواع ظروف خانگي ، چاقو ، قندشکن ، قلم تراش ، قفل و.. جزء اين گروه ميباشند. ۱۱ – قلمزني ، مشبک کاري ، حکاکي روي فلزات و آلياژها:(هنرصنعتي )است که طي آن طرحها و نقوش سنتي با استفاده از قلم و چکش و ساير ابزار دستي بر روي اشياء ساخته شده ازفلز يا آلياژها شکل ميگيرد. ۱۲- سنگتراشي وحکاکي روي سنگ :شامل مصنوعاتي ميگردد که مواد اوليه اصلي آن را انواع سنگها، نظيرفيروزه ،سنگ مرمر، سنگ يشم ، سنگ سياه ، سنگ سفيد ( آلاباستر) و… تشکيل مي دهد و به کمک ابزار و وسايل مختلف تراشيده يا حکاکي ميشود نظير انواع ظروف ،پايه چراغ ، قاب عکس ، انواع نگين و… ۱۳- خراطي چوب :خراطي شيوه اي ازتوليد محصولات چوبي است که طي آن و توسط ابزار و وسايل مختلف و عمدتاً بوسيله دستگاه خراطي اشيائي نظير انواع قليان ، گهواره ،پايه آباژور، و ظروف مختلف ساخته و پرداخته ميشود. ۱۴- ريزه کاري و نازک کاري چوب :روشي از ساخت فرآورده هاي چوبي است که طي آن بوسيله وسايل نجاري نظير اره ،رنده ،سوهان ، مغار و…قطعات کوچک چوبي آماده شده بصورت روکش بر روي بدنه چوبي چسبانده و تحت فشار شکل گرفته وازاين طريق انواع شکلات خوري ،زيرسيگاري ،قاب عکس ،ونظايرآن توليد وعرضه ميگردد ۱۵- منبت کاري ،کنده کاري ،مشبک کاري چوب شيوه اي ديگرازتوليد محصولات چوبي است که طي آن طرحها ونقوش سنتي با استفاده از قلم ،چکش ،مغاروسايرابزار نجاري برروي چوب هاي مرغوب و بادوام شکل مي پذيرد. ۱۶- حصيربافي :منظورازحصيربافي که ضمنا” بامبوبافي ،مرواربافي ، ترکه بافي ، سبدبافي ،چيغ بافي رانيز شامل ميشود همان بافت رشته هاي حاصله از الياف سلولزي (گياهي ) به کمک دست و ابزار ساده دستي است که طي آن محصولات مخت نظيرحصير زيرانداز، سفره حصير،انواع سبد، انواع ظروف و…توليد و عرضه ميگردد در مورد چيغ بافي ذکر اين نکته ضروري است که علاوه بر الياف گياهي ضمن بافت از نخ پشمي رنگ شده نيز براي ايجاد نقوش و طرحهاي سنتي استفاده ميگردد ۱۷- خاتم سازي :روشي از توليد فرآوردهاي چوبي است که طي آن با استفاده از روش حاصله از بهم چسبانيدن قطعات کوچک فلزات ، استخوان ، انواع چوب دراشکال و طرحهاي سنتي (عمدتاً بصورت هندسي )و به کمک ابزار و و سايل مختلف فرآورده هايي نظير انواع قاب عکس ، جاسيگاري ، شکلات خوري ، ميز ، صندلي ، و… ساخته ميشود ۱۸- معرق کاري : ترسيم طرحها ونقشهاي سنتي برروي زمينه چوبي با سراميک وخالي کردن داخل خطوط طرحها وپرکردن فضاي خالي شده بوسيله قطعات آماده شده چوبي ، سراميک ، فلزي ، بدهي وسنگي را معرق کاري مي گويند. ۱۹- کاشي گري :صنعتي است پرسابقه که طي آن انواع کاشيها با استفاده ازطرحها و نقشهاي سنتي براي استفاده درابنيه مذهبي وتاريخي ازطريق قالب گيري گل رس ،پختن آن درکوره و لعاب زني ، نقاشي و پخت مجدد درکوره ساخته و پرداخته ميشود. ۲۰- مليله سازي : منظور ساخت اشياء مختلف نظير، سرويس چايخوري ،تنگ و همچنين برخي از زينت آلات با استفاده آن مفتولهاي نقره ، طلا و مس و به کمک ابزار و وسايل ساده فلز کاري نظيرحديده ،انبر، قيچي ، کوزه مخصوص و… ميباشد. ۲۱- ميناکاري :دراينجامرادساخت بدنه فلزي ، لعاب کاري ، پخت ، نقاشي و پخت مجدد اشياء درکوره ميباشد که تمامي اين مراحل به کمک ابزار و وسايل ساده و استفاده ازطرحهاي اصيل و سنتي درمرحله نقاشي انجام مي پذيرد. ۲۲ – ساخت اشياء مستظرفه و هنري :دراينجا منظور ساخت اشياء و وسايل ظريفه اي است که درآنها عامل هنر به مراتب بيش از فنون توليدي دخالت دارد و شامل مينياتورسازي ، نقاشي روي صدف ، نقاشي روي چرم ، پاپيه ماشه و تذهيب ميشود. ۲۳- ساخت زيورآلات : دراينجامرادساخت وتوليدانواع جواهرات محلي وهمچنين انواع زينت آلات با استفاده ازطلا،نقره ، و انواع آلياژها ميباشد. ۲۴- ساخت سايرفرآورده هاي سنتي : منظرساخت ساير محصولات دستي نظير، فيروزه نشاني ( فيروزه کوبي ) طلا کوبي روي فولاد ، انواع عروسکهاي محلي ،تخت کشي گيوه ( آجيده ولته اي ) و… که باابزار و وسايل دستي و با استفاده از طرحهاي سنتي ساخته و پرداخته ميشود ميباشد.